Bestuurlijk kader

Voor u ligt de derde begroting van deze collegeperiode. Het college dat in mei 2022 is aangetreden heeft alleen ‘beleidsarme’ begrotingen opgesteld. De afgelopen jaren hebben we ons voorbereid op financieel onzekere tijden vanwege het naderende ravijn, de effecten van de herverdeling van het gemeentefonds en een toenemende zorgvraag en inflatie. We moeten helaas constateren dat deze voorbereidingen terecht zijn geweest. Het woord beleidsarm lijkt inmiddels bijna geïnternaliseerd. Toch doet dit niet volledig recht aan de waarheid. Er zijn de afgelopen jaren grote stappen gezet op allerlei beleidsterreinen en in de uitvoering zijn wij op stoom.

In 2025 wordt de uitvoering van de afspraken in de Regionale Energie Strategie ter hand genomen, de inzet voor acht hectare zon op land. We werken aan een warmteprogramma voor het dorp. De gemeente gaat door met het aanbieden van subsidies op het gebied van isolatie van woningen, vooral voor minima. Het college pakt de aanbevelingen uit de evaluatie van het armoedebeleid verder op. Onlangs is nog de gemeentepolis voor minima voor 2025 vastgesteld. In 2025 komt, na een herstart dit jaar, het nieuwe participatiebeleid op de agenda van de gemeenteraad. We zetten in op het verhogen van de meldingsbereidheid en de aanpak van ondermijning, zoals vastgesteld in het Integraal Veiligheidsplan. Woudenberg blijft de woningbouw stimuleren. We zijn druk aan de slag met de volgende fase van Hoevelaar en kijken naar de ontwikkeling van de Zuidelijke Dorpsrand waarvoor de plannen in september 2024 in de gemeenteraad zijn behandeld. Gesprekken met de provincie voor uitbreiding van de ruimte voor bedrijven gaan door. We starten in de tweede helft van 2024 met een ontwikkeling van de omgevingsvisie, dat is een langdurig project dat in 2025 en verder doorloopt. Ook wordt volgend jaar een visie op het buitengebied ontwikkeld naar aanleiding van het regionale VAB-beleid. Verder loopt de in 2024 gestarte kerntakendiscussie door in 2025, waarover later meer.

Het college kijkt uit naar de resultaten van het onderzoek van de Rekenkamercommissie over digitale dienstverlening. De aanbevelingen uit dit rapport willen we gebruiken om de dienstverlening verder te verbeteren. Daarbij lichten we nu alvast een tipje van de sluier op: de resultaten van het klanttevredenheidsonderzoek zijn gestegen ten opzichte van vorige onderzoeken. Eind 2024 worden deze resultaten met de gemeenteraad gedeeld.

In de eerste twee begrotingen van dit college lag de focus vooral op de stabiliteit en robuustheid van de ambtelijke organisatie. Hier zijn grote stappen in gezet. In de Kadernota meldde het college al dat er in de afgelopen twee jaar veel medewerkers op vaste plekken zijn aangenomen. De inhuur is teruggedrongen en het ziekteverzuim ligt structureel onder de 5%. De ontwikkeling van de organisatie is nooit klaar; maar ook op dat vlak zijn wij op stoom. Dat is te zien aan de vele voorstellen die aan de gemeenteraad zijn verzonden.

In het najaar van 2024 sturen wij een midterm review van het collegewerkprogramma naar de gemeenteraad. Daarin blikken wij terug op de afgelopen twee jaren; welke zaken uit het coalitieakkoord zijn opgepakt en afgedaan, welke ontwikkelingen hebben zich voorgedaan en wat de komende tijd onze aandacht vereist. Daar willen wij met de gemeenteraad over in gesprek.

De opvang van Oekraïense vluchtelingen loopt als een rode draad door deze collegeperiode. De eerste Oekraïners kwamen aan in ons dorp de week voor de gemeenteraadsverkiezingen. Sindsdien vangen we gemiddeld zo’n 250-270 vluchtelingen op. Die opvang wordt in 2025 gecontinueerd. Op het gebied van asiel zetten we in 2025 verdere stappen. Als college nemen we onze verantwoordelijkheid ongeacht de onzekerheid over de toekomst van de Spreidingswet. Daarnaast hebben we een verhoogde taakstelling voor het huisvesten van statushouders.

De afgelopen jaren zijn de positieve jaarsaldi gebruikt om de algemene reserve aan te vullen, zoals we aan het begin van deze collegeperiode met elkaar hebben afgesproken. Verder zijn de reserve dorpsvoorzieningen, reserve duurzaamheid en reserve sociaal domein met incidentele financiële middelen gevuld en is een reserve cofinanciering gevormd. Bij de vaststelling van het Dashboard financiële gezondheid 2023 is besloten dat het wenselijk is dat het weerstandvermogen minimaal 4 bedraagt. Waar het weerstandsvermogen in de Begroting 2024 nog op 3,432 is berekend, presenteert deze begroting een weerstandsvermogen van 4,31. Voor wat betreft de robuustheid van de reservepositie zijn wij ook op stoom.

Financieel kader

Al deze ontwikkelingen zijn ingezet ten tijde van naderende financiële onzekerheid vanwege de structurele financiële situatie van onze gemeente. Het Rijk bezuinigt fors op het gemeentefonds. Dat is te zien in de financiële cijfers van onze gemeente.

Resultaat en veranderingen voor jaar 2025

In de Kadernota 2025-2028 liet 2025 nog een min van € 0,15 miljoen zien. Op dat moment had het college al een aantal maatregelen genomen om het tekort te beperken. Het grote verschil met de voorgaande jaren is dat voor 2025 de baten en lasten uit de opvang van Oekraïne budgettair neutraal moeten worden geraamd. Dat betekent dat de voor nu verwachte overschotten vanuit de inzet niet kunnen worden gebruikt om het begrotingsresultaat aan te vullen. Bij de voorjaarsrapportage 2025 zal dit wel als positieve mutatie verwerkt worden. Het feit dat het nu budgettair neutraal is opgenomen ziet u terug in de aanvulling van de algemene reserve van € 1,86 miljoen.

Deze begroting laat een positiever financieel resultaat zien dan de Kadernota 2025-2028. Het grootste positieve effect is afkomstig uit de meicirculaire. Hier is de gemeenteraad voorafgaand aan de vaststelling van de Kadernota 2025-2028 via een apart memo reeds over geïnformeerd. Wel zijn er nog tegenvallers in deze begroting verwerkt. Zo is de stijging van de kosten voor Huishoudelijke Hulp verwerkt en is een stijging van het aantal bijstandsuitkeringen openomen. De BUIG (Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten) wordt achteraf vastgesteld waardoor bij een stijging van het aantal bijstandsgerechtigden dit voor de eerste twee jaar (gedeeltelijk) voor rekening van de gemeente komt.

Kerntakendiscussie, 2026 en verder

In de jaren 2026 en verder is sprake van een fors financieel tekort. Door de meicirculaire en mutaties is het tekort ten opzichte van de Kadernota voor 2025 omgebogen naar een positief resultaat en het tekort van de opvolgende jaren afgenomen. Het tekort in de Kadernota berekend over de vier jaren samen van € 3,6 miljoen is afgenomen naar € 1,9 miljoen.

De reeds in 2024 ingezette kerntakendiscussie zal in 2025 verder zijn beslag krijgen. In deze begroting is de verdere doorvoering van de herverdeling van het gemeentefonds niet opgenomen maar dit is wel een onderdeel van de financiële opgave van de kerntakendiscussie. Daarnaast nemen we, om voor de langere termijn voorbereid te zijn, in de kerntakendiscussie een aantal wensen en ambities mee in het gesprek. Dit alles maakt dat de totale opgave voor de kerntakendiscussie circa € 3 miljoen is.

Aansluitend zal ook de missie en de visie van de gemeente worden aangepast zoals verwerkt in de strategiekaart. Het college gaat in 2025 met de gemeenteraad in gesprek over de strategie voor de komende jaren.

VNG-begrotingsadvies

Op 1 maart 2024 heeft de VNG een begrotingsadvies aan de gemeenten afgegeven voor de meerjarenbegroting 2025-2028. Dit advies bestaat uit de volgende vier punten:

1. Benoem de financiële en inhoudelijke consequenties van noodzakelijke bezuinigingen en/of lastenverzwaring, ook van ombuigingen die eerder zijn ingezet;
2. Maak het boekjaar 2025 sluitend, rekening houdend met de wijze waarop de financiële toezichthouders omgaan met de incidentele korting van 2025;
3. Voer geen bezuinigingen door op andere beleidsterreinen vanwege de groei van de kosten voor jeugdzorg;
4. Overweeg rekening te houden met toekomstige ontwikkelingen rondom het Btw- Compensatiefonds (BCF) en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo).

Het college stelt voor om het begrotingsadvies van de VNG grotendeels over te nemen. Begrotingsadviezen 1 en 3 van de VNG worden meegenomen bij de reeds ingang gezette kerntakendiscussie. Begrotingsadvies 2 is terug te zien in de begrotingsresultaten 2025-2028. Boekjaar 2025 is sluitend met een begrotingsresultaat van € 318.000. Conform het aanvullende advies van de VNG, is de incidentele korting van het Rijk voor 2025 van € 392.470 voor Woudenberg eenmalig uit de algemene reserve gehaald zoals afgesproken in de Kadernota 2025-2028.

Wat betreft begrotingsadvies 4 het volgende: Het Rijk heeft in de voorjaarsnota geld gereserveerd voor de kostenontwikkeling en demografie/vergrijzing Wmo. Deze middelen zijn nog niet verwerkt in het gemeentefonds. Onze toezichthouder, de provincie Utrecht, heeft aangegeven dat de gemeenten hiervoor nog geen stelpost mogen opnemen in hun begroting aangezien deze middelen nog niet zijn verwerkt in de circulaire van het gemeentefonds. Woudenberg houdt zich in deze aan de begrotingsrichtlijnen van de provincie.

Jaarlijks declareren alle gemeenten hun betaalde btw via het btw-compensatiefonds bij het Rijk. Hiervoor heeft het Rijk met gemeenten een afspraak gemaakt tot welk plafond de btw gedeclareerd kan worden. Indien gemeenten teveel of te weinig declareren, wordt dit gecorrigeerd via de algemene uitkering. De afgelopen jaren is door gemeenten minder gedeclareerd dan in het gemeentefonds aan middelen zit. Het resterende bedrag vanuit het btw-compensatiefonds is vervolgens via de meicirculaire van het volgende jaar opgenomen als vrijval en via de reguliere verdeling aan gemeenten uitbetaald. Zodoende geeft de VNG in haar advies aan dat gemeenten nu in de begroting een structurele positieve stelpost mogen opnemen in verband met vrijval vanuit het btw-compensatiefonds. Het college stelt echter voor om deze positieve stelpost nu niet in de begroting op te nemen maar deze post te betrekken bij de kerntakendiscussie. Het blijft namelijk onzeker of gemeenten in de komende jaren ook minder btw zullen declareren. Voor Woudenberg gaat het om een structurele stelpost van € 248.000.

Lokale lastendruk

Het college stelt voor de lokale lastendruk 2025 minimaal te laten stijgen ten opzichte van 2024. Wel wordt in lijn met de Kadenota 2025-2028 voorgesteld de OZB-tarieven niet-woningen meer te laten stijgen dan de inflatiecorrectie.

De tarieven 2025 voor afvalstoffenheffing en rioolheffing blijven gelijk ten opzichte van 2024. Dit betekent dat er ook geen indexatie (inflatiecorrectie) plaats zal vinden. Wij stellen voor de tarieven 2025 dus te bevriezen. Het OZB-tarief woningen stijgt met de inflatiecorrectie van 2,8 % en de tarieven OZB niet-woningen stijgen met 5,6 % (het dubbele van de OZB tarief woningen).

De kerntakendiscussie is met deze resultaten dus een vereiste om ook in de komende jaren de financiële situatie van de gemeente Woudenberg gezond te houden. Terwijl wij deze (concept) begroting aanleveren aan de gemeenteraad, vindt de ambtelijke inventarisatie plaats ten aanzien van de beïnvloedbaarheid van onze budgetten. Daar komt een overzicht uit voor het college en uw raad om vervolgens keuzes te maken. Het proces van de kerntakendiscussie is met u gedeeld in de Kadernota die vastgesteld is in de gemeenteraad van 4 juli 2024.

In dit proces zullen wij, met pijn in het hart, gezamenlijk keuzes moeten maken om een sluitende begroting te creëren in de jaren na 2025. Tegelijk blijft het college zich inzetten om duidelijk te maken aan het Rijk dat deze situatie onverteerbaar is. Overal in het land zien gemeenten zich geconfronteerd met harde bezuinigingen omdat het Rijk een eenzijdige korting op legt die zijn weerga niet kent. Al jaren is er onzekerheid over de financiële verhoudingen tussen de overheidslagen. Van bezuiniging bij decentralisaties, opschalingskorting, herverdeling en de afschaffing van het inkomensafhankelijke abonnementstarief in de huishoudelijk hulp; er lijkt bij het Rijk weinig besef van de effecten die deze maatregelen op de gemeentes hebben. De huidige bezuiniging is slechts de volgende in een rij van maatregelen.

Het college voert dan ook samen met de VNG actie om dit terug te draaien. Via ons netwerk in de K80 en bij alle gelegenheden waar er ruimte voor is, appelleren wij bij het Rijk dat deze bezuiniging de basisvoorzieningen die wij als gemeente aan onze inwoners bieden stevig zal uithollen. Tegelijk is er ook het realisme dat de raad en wij verantwoordelijk zijn voor een gezonden financiële huishouding. We gaan dan dus ook door met het traject van de kerntakendiscussie om de gemeente Woudenberg voor te bereiden op deze hardvochtige maatregel.

Buiten die harde waarheid, zien wij dus ook veel zaken waar wij op stoom zijn. Waar we positief over zijn en willen blijven. Het college zal zich, samen met de gemeenteraad en allen die Woudenberg een warm hart toedragen blijven werken aan een nog mooier Woudenberg.